Middelstumers hebben de, in het Nederlands geschreven roman, Edema's  "omtoald" naar het Hogelandster Gronings

 

Stukje ien t veuren

Dou ‘Edema's, roman van het Groninger Hoogeland’ ien 1941 oetkwam bie oetgeverij v/h C.A. Mees ien Santpoort, ston wereld ien braand. Doar is ien tekst van Sien Jensema niks van weerom te vienen. Duutse bezedder haar nog nait recht grip op Neder¬lanze kultuur, Kultuurkammer haar nog nait overaal t eerste en leste woord, schrievers en dich¬ters haren nog wat vrijhaid. ‘Edema's’ speult ien lutje vredege wereld ronnom Steem ien tied veurdat gevolgen van grode veranerns goud deur¬drongen wazzen op t Hogelaand. t Aanbegun is ter as t spoor van Stad noar Delfsiel ook bie Steem laans komt, mor dat let t loug nog mit vree, stoatsion ligt n ìnd boeten t dörp en zo blift grode wereld nog op ofstand. Nikloas Griep (schoelnoam veur Jelte Dijkstra) schrift ien nummer 7-8 van t Maandblad Groningen over 'Edema's’: ‘Het was bekend, dat dit werk op stapel stond en we wachtten in spanning de verschijning af. De prachtige, gave, groote novelle in 't Groninger dialect, ‘Berend Kopstubber’ en andere vertellingen van de schrijfster hadden ons haar schrijverstalenten reeds getoond. In deze Nederlandsche roman heeft zij geen dialect gebruikt, zooals dikwijls in streekromans wel gedaan wordt - om welke reden dan ook.

Er is overeenkomst en verschil tusschen ‘Edema's’ en ‘Kopstubber’. De zachte humor van het laatste schijnt in ‘Edema's’ onderdrukt, maar het berustend beschouwende, de uitbeelding, de visie op 't leven en 't landschap zijn hier in de Nederlandsche roman nog dieper en inniger gegeven in sobere, krachtige taal, die een sfeer schept van ingehouden kracht, zooals we die aantreffen in de goede Noorsche werken. De schrijfster blijft overal ‘meester’ van zich zelf; ze laat zich nergens uitbundig gaan en is in de beheersching van haar kunst een ras-echte dochter van het Groningsche Hoogeland. Ze kent door en door de karakters op en om de groote landbouwbedrijven en ook deze bedrijven zelf, maar ze ‘neemt afstand’; ja soms lijkt het ons, of ze enkele gedeelten wat al te lang in zich gedragen heeft, voordat het boek geboren werd, zoodat we de warmte eerst voelen, als we tot de kern doordringen.
Nu - dat is de moeite waard! Als we aan 't einde de statige geschiedenis der geslachten, het komen en gaan van de seizoenen overschouwen, dan nemen we het gedegen werk nog eens op en herlezen peinzend de gedeelten, waar een vluchtige lezer overheen vlindert, maar die rust geven en stil vertrouwen in het strijdend, bewogen menschenleven. Een vlak verhaaltje met een lokaal kleurtje is deze roman geenszins; hij graaft dieper en men zal hem na een eerste lezing niet voorgoed terzijde leggen. ‘Begrijpen en vertrouwen in geduld’ zouden we de achtergrond van alle gebeuren willen noemen.
‘Jan Gerrit zei: Gerrit Jan zoekt naar een vervulling; het zal wel komen, wij moeten geduld hebben’. En zie, aan 't eind komt de opbeuring vol levenswil: ‘Gerrit Jan liep zingend achter de paarden en hij zong omdat hij zingen moest, omdat de levensvreugde de somberheid van zijn eerste jeugd had overwonnen’.
Jacques van Looy zei eens, dat het begin, de opzwaai van een verhaal - lang of kort- zovéél kon zeggen omtrent de sfeer van het boek. Dat is ook hier 't geval. ‘Wendel's geboorte. Uit de vlucht van de vogels had men voorspeld, dat de winter streng zou zijn. Toch bleef tot ver in November het weer zacht, het was een stil heenglijden naar de donkerste dagen van het jaar.’ Ziedaar ineens de stemming aangegeven, peinzend, met een waasje van geheimzinnigheid, zooals een nevel de kloeke dijk en de kloeke polders versluiert.
Het boek is wel-is-waar een ‘streekroman’ (en neemt als zoodanig een zeer eervolle plaats in), maar gaat door de dichterlijke geest en de algemeene levensvisie, die het schiep, daar toch ook ver boven uit. Het is er rijker en blijven¬der door, ook als de mode der streekromans voor een andere heeft plaats gemaakt. De Groningers mogen dat ernstig waarderen!’

Ien desemmermoand van 1941 schreef Knelis ter Loan ien ‘Dörp & Stad’ over ‘Edema's’: "Dat is 't daarde boerenbouk in ain joar en weer knap spul. Oet Steem; 't staait ter nait bie, mor de graftombe in de kerk zegt dudelk genog, wat laand dat 't is. Laand, ja laand bie zummer en bie winter, as 't in zaaitied en ien maaitied is: al weer, hou mooi is dat laand, bie ale kleuren van locht en van 't veld, bie snij en bie blui van 't gewas; is ter wel ain, dij dat laand ooit zo fris oettaikend het? En op dat laand ain boerengezin; niks meer as ain: voader en moeke en twij kinder. Aal 't aander is ter mor om tou.
Nou is ter bie ons 'n bult goud volk. Mor lopen toch ook wel minnen onder, bie boeren en bie aandern. Mor nait in dit bouk, hier binnen allain mor goien; der gebeurt nou letterliek niks, dat nait deugt. Nou, der is toch al ielinne genog in de wereld.
Dizze klaaine wereld wordt aans zuver noa woarhaid veursteld: zo as 't volk mit nkander omgaait, en mit Boer en Vraauw, en mit peerdenbaisten; zo as 'n grode boerenploats 'n keunenkriek is.
Ook dit bouk is 'n aanwinst. En ook hier is 't dudelk: as dit ales nou ais verteld was in de toal dij op dij boerenploats sproken wordt en dij bie dat korenveld heurt! Hollanders maggen ook wel wat gouds over ons lezen, mor nou mos dizze aigenste schriefster heur bouk nog es overzetten in goud Hogelandsters!’
Ien stee van omtoalen van Edema's schreef Juvver Sien n aner bouk over t levent op n boerenploats ien t laand van zoepenbrij en reben kees, zoas zai t Hogelaand nuimde. Dat was ‘Hidde Betuun’ en kwam oet ien 1952.
‘Edema's’ is Sien Jensema heur dikste bouk. Zai kon meroakel best vertellen, benoam as t ging over heur kienertied op Vledderbos, ploats van voar Jensema tussen Steem en Loppersom. Wereld was dou nog luddek en sums pruif ie n beetje weemoud om wat west het en nait weerom kommen zel, aalhouwel zai best wait, dat ie t olle nait vaasthollen kinnen en dat t nije nait op te muiten is. Sien Jensema het n schaarp gezicht en n goud geheur had veur wat om heur tou gebeurde. Iendrukken en beelden van heur kienerjoaren het zai meroakels goud vaast¬hol¬len. Dat beeld van t levent ien en om t ol loug het zai mit kennes en laifde veur ons vaastlegd. Zo kinnen wie weerom kieken ien wereld van ons overgrootollen. ‘Edemoa's’ holt om en bie t midden tussen n roman en n kreniek.
Jaan Gerriet en Gittje, Wennel en Gerriet Jaan, grootknecht Gaarmt en schoapvint Pait, boaker Grait, köster, meneer Rudolf en ome Jokkop worren sekuur en ien daibe ainmoud oettaikend mit aal heur bliedschop en verdrait.

‘Edemoa's’ is t verhoal van n lutje gemainschop van lu dij zicht hemmen op heur aigen stee ien tied en terdietsie. Dat geft zin aan heur bestoan, zo hollen zai mit nkanner soamenleven ien stand, dij aan elk n zin- en eervol stee geft.
Edemoa-heerd is n dikke ploats van om en bie dareg of viefendareg bunner baauw- en gruinlaand. t Levent gaait op en deel mit tieden van t joar. Aal weer vernijs plougenzaaien en zichtenminnen, aalweer vernijs haarsdaag en wintertied, veujoarsdaag en zummer. Aal doag hemmen lu mit t weer van doun en dat is nimmer en nooit t aigenste en aait is ter wiend, sums as n zuchtje dij deur toppen van bomen ruzzelt en bie zetten mit regen en störm, dij wereld om roak tamtaaiern.
Noa zeuventeg joar is ‘Edema's’ bewaarkt en omtoald ien t Hogelandsters. As leesders der krekt zoveul oareghaid aan hemmen, as wie ien joaren dat wie der mit aan loop wazzen, din is ons waark goud beloond.
Wie wazzen aibels blied, dou Jantje Wierenga-Frik oet Leerms touzegde, dat zai wel n stuk of minneg taikentjes moaken wol veur ‘Edemoa's’. Zai haar der ale oareghaid aan en dat was van dij gevolgen dat ter meer as honnerdviefteg ploatjes ien t bouk stoan.

 
Vernuvert joe der mit!

Bron: Fré Schreiber en  Kees Reinders (24 februari 2011)  Drukkerij Sikkema Warffum